Tegese Luhur

Tegese Luhur


Tembung Kawi lan Tegese Lengkap







Assalamu’alaikum Wr Wb


Ing dina iki kula arep posting materi tembung kawi Basa Jawa.Tembung Kawi uga diarani tembung
 Sansekerta
. Lumrahe dianggo tembang, padhalangan, layang-layang. Akeh-akehe tembung Kawi kuwi dianggo jenenge bocah, jenenge wong, jenenge kantor lan sapanunggalane. Kayata :

  • Katon Bagaskara tegese Ketok Srengenge
  • Rini Paramita tegese Bocah wadon sing sampurna
  • Adi Sucipta tegese Pikiran sing apik lan becik
  • Sigit Irawan tegese Mega sing apik
  • Adhi Karya tegese Panggawean sing apik
  • Widya Mandala tegese Bumi Kapinteran.


Kawi iku basa sastra. Akèh tetembungan saka basa Kawi iku, dijupuk saka basa Sansekreta. Anging yèn ngomongaké basa Kawi kerep uga sing dikarepaké iku basa Jawa Kuna. Basa Kawi akèh ditemoaké ing prasastiutawa kakawin.

Tembung basa Kawi iku séjé karo basa Jawa Kuna. Basa Kawi iku sajatiné basa kasusastran kamangka basa Jawa Kuna iku basa lugu sadina-sadina.

Sanadyan kagolong basa mati, nanging sakbeneré Basa Kawi iki durung sirna amarga isih kerep dianggo ing pagelaran wayang golèk, wayang wong lan wayang kulit. Kajaba iku uga kerep dianggo ing sajeroning acara adat Jawa kaya déné ing acara palakrama.

Ing ngisor iki tuladhane tembung kawi :

A

abra                 = sumorot

acala               = gunung

adi                   = endah, becik, luwih

adibusana        = sandhangan sing apik

adilaga            = paprangan

adipati             = bupati

aditya              = srengenge

adyaksa           = jaksa

aglar                = sumebar

aglis                = gelis, enggal

agni                 = geni

agra                 = pucuk

agung              = gedhe


ajar                  = pandhita

aji                    = ratu, raja

akasa               = awang-awang

akrami             = ningkah; susila

aksama            = pangapura

aksara              = huruf


aksi                  = mripat

aldaka              = gunung


amba                = aku, ingsun

ambeg              = sipat

amerta             = banyu; urip

among             = njaga

among praja    = mrintah negara

amrik               = ngambar wangi

ananta              = ajeg; warna-warna


anapi                = nanging

ancala              = gunung


ancas               = tujuwan

andaka             = bantheng

andakara          = srengenge

andaru              = lintang

anderpati          = kendel banget

andika              = ngandika

andrawina        = pasugatan; pesta

angga               = awak

anggada           = gelang

anggara            = Slasa

anggara kasih  = Slasa Kliwon


anggung           = tansah

angkara            = tamak


angling             = kandha

anila                 = angin

apsara               = dewa

apsari               = dewi

apti                   = karep

arcapada           = bumi; jagat

ardana               = dhuwit

ardaya               = ati, rasa

ardi                   = gunung

arditi                 = gunung

arga                   = gunung

arimong            = macan

aris                   = alon-alon

arga                  = reja; slamet

arjasa                = wit

arka                  = srengenge

arnawa             = segara

arsa                  = arep; gelem

asta brata         = 8 kabecikan


astana              = kuburan

astha                = wolu

asti                   = gajah

astra                 = gaman; panah

astuti                = alem; pangestu

asthi                 = gajah

asung               = weweh

asura                = buta

aswa                = jaran

atma                = anak; nyawa

atmaja             = anak

atmaka            = anak

awiyat             = awang-awang

ayun                = arep; gelem


aywa               = aja

B

bacira              = alun-alun


badhama         = gaman

badra               = rembulan, kabegjan

bagaskara        = srengenge

bagaspasti       = srengenge

bagawan         = pandhita

bagya              = begja

bajra               = bledheg; inten

baka                 = langgeng

bakti                = sungkem; nembah

banawa            = prau

banawi            = kali

bandayuda      = perang

bantala            = lemah; bumi

banu                = sorot srengenge

barata              = tirakat; tapa

baruna             = dewa segara

basanta            = rembulan

baskara            = srengenge

basuki             = slamet

bathara            = dewa

bathari             = dewi

bawa               = sipat

bawa laksana  = nudhoni guneman

bawana           = bumi

bayangkara     = prajurit

bayu               = angin

belasungkawa = melu susah

biksu               = pandhita

bima                = medeni

birawa             = gagah; giris


bli                    = ora

boga                = pangan

boja                 = pangan

bojana             = pesta

boma               = langit; awang-awang

bomantara       = langit; awang-awang

bondhan          = njoged

botrawi            = tlaga

braja                = angin; gaman

brakithi           = semut

brama              = geni

bramantya       = nesu

bramara          = tawon

brangta           = kesengsem; susah

brastha            = rusak, ilang

brata               = tapa; tirakat

bujana             = pesta

buntala            = bumi

bupala             = raja

busana            = sandhangan

butala             = lemah

buwana          = bumi

C

cakra              = rodha

cakrawala      = langit


candhala        = daksiya

candra            = rembulan; paribasan

candramawa  = kucing

candrasa        = pedhang

candhabirawa = nesu; aji-aji

canthoka        = kodhok

caraka            = utusan


catur              = papat

cidra              = ora setya

cintra             = cilaka; susah

cipta              = pikiran; gagasan

citra               = gambaran; rai; ulat

cora               = maling

crema            = kulit; wlulang


culika            = durjana

cundhaka      = utusan

curiga           = keris

dahana          = geni

dahat             = banget

daksa            = pinter

daksina         = kidul; tengen


dama             = bodho

dana              = sedhekah

danawa         = buta

danta             = untu

danu              = gendhewa

danuja           = buta

dara               = bocah wadon

darba             = suket

darma            = wajib; becik; bapak; kautaman

darpa             = kendel

darpita           = kendel banget

darsana          = conto


dasa               = sepuluh

Baca Juga :   Apa Yang Mereka Temukan Bagaimana Cara Kerja Penemuan Tersebut

dasih              = abdi

datan              = ora

datapati          = srengenge

dawala           = putih

dayinta           = putih

den                 = di

dewangkara    = srengenge


dhadhu            = abang

dhandha          = gada


dhandhang      = gagak

dhatulaya        = kraton

dhayang-dhayang = pawongan

dhingin            = dhisik


dhuhkita          = susah

dhusta              = ala

dibya                = misuwur

digdaya            = sakti

dipa                  = gajah; diyan

dipangga          = raja

dipati                = raja

dira                   = kukuh; kendel

dirada               = gajah

dirga                 = dawa

dirgantara         = awang-awang

dite                   = dina Minggu

ditya                 = buta

diwangkara       = srengenge

diyu                  = buta

drana                = sabar

drasthi              = pandengan

dri                     = gunung

driya                 = ati

duk                   = ener; nalika

duksina             = kidul

dulu                   = deleng

dumadi              = titah; makluk

dumilah             = sorot

dur                     = ala; jahat

dura                   = adoh


duratmaka         = maling

durga                 = bebaya; alangan

durna                 = pangayoman

dursila               = maling; tindak ala

dustha               = julig

duta                   = utusan


dutya                 = buta

dwaja                = gendera


dwi                    = loro

dwija                 = guru; pandhita

dwipa                = pulo; gajah

dwipangga        = gajah

dyah                  = putri

dyan                  = banjur

dyatmika           = alus; anteng

East

eka                    = siji

ekapraya           = sarembug

eksi                   = mripat; ndeleng

endah                = becik

esthi                  = jangka; gajah

enu                    = dalan

erawati              = bledheg

ernawa              = segara

esa                    = siji

Yard

gagana              = awang-awang

gahana              = jurang

galuh                = inten; putri

gama                = dalan

gana                 = mendhung; mega

gandhi              = palu

ganjur               = tumbak

gangga              = banyu; kali


gapura              = lawang

garba                = weteng

garbini              = mbobot; meteng

garini                = bojo

gata                   = laku

gatra                  = wujud; rupa


gegana               = awang-awang; langit

gerah                 = gludhug

gili                    = gunung cilik

gini                   = wong wadon

giri                    = gunung

gita                    = tembang; guritan

giwangkara       = srengenge

gora                   = banget; gedhe

gra                     = pucuk; banget

graha                 = omah; lintang

grana                 = irung

guling                = turu


gumrugut           = jurang

guna                  = pinter

gung                  = gedhe; tansah

gundhala           = bledheg

guntur               = bledheg

gupala               = reca; baureksa

gupit                 = papan turu

gupita               = reronce kembang

gurit                 = tulisan


gurnita             = gludhug

guruh               = bledheg


gya                   = enggal

H

hamba              = batur

harja                 = slamet

harsa                = seneng

harsaya            = seneng

hasta                = tangan

hasti                 = gajah


haywa              = aja

her                   = banyu

himalaya          = gunung

himawan          = gunung

hyang               = dewa

I

iba                    = gajah

ima                   = mega


imalaya            = gunung

imantaka          = mega


ina                    = asor

indriya             = karep

indung             = ibu

ingsun              = aku

irawan              = mega

J

jagad                = donya; bumi

jahnawi            = banyu

jahni                 = banyu

jala                   = banyu

jaladara            = mendhung

jaladri              = segara

jalanidhi          = segara

jalma               = wong

jalu                  = lanang

jana                 = wong

janaloka          = donya

janma              = wong

jangga             = gulu


jarwa               = teges

jati                   = nyata; asli


jatukrama        = bojo

jawata              = dewa

jaya                  = menang; seneng

jenar                 = kuning

jenggala            = alas


jiwa                  = sukma

jladri                 = segara

judhi                 = perang

jumantara         = langit

jurit                  = perang

juwita               = putri, wanita

K

kadhaton           = kraton

kadya                = kaya

kaga                  = manuk

kahyangan        = panggonan dewa

kahyun              = karep

kaka                  = kakang

kala                   = piala; buta: wektu

kala bendhu      = pagebluk

kalaka               = banyu

kalandara          = srengenge

kalbu                 = ati

kaloka               = misuwur

kalpa                 = jaman

kalpika              = ali-ali

kalwang            = lawa

kalyana             = linuwih

kanaka              = emas; kuku

kanin                = tatu

kanugraha        = paweweh

kanuraga          = digdaya

kangkam          = pedhang

kapi                  = kethek


kapiyarsa          = karep

kapti                 = karep; ati

karana              = sebab

kardi                = gawe

karma              = kalakuan

karna               = kuping

karta                = slamet

kartika             = lintang

karya               = panggawean

kasub               = misuwur

katga                = keris

kawi                = crita; pujangga

kawuri             = biyen

kawuryan        = katon

kayun              = karep

kelimengan     = peteng

kenaka            = kuku; emas

kencana          = emas

kengis             = katon

kenya              = bocah wadon

kenyar             = sorot

kering              = kiwa


kinabekten       = berbakti

kinanthi           = digandheng

kintaka            = layang

kirana              = rembulan; sorot

kisma              = lemah

komala            = inten; alus

koswa              = wadyabala

kresna              = ireng

kridha              = rerigen; patrap

kriya                = pagawean

kukila              = manuk

kumara            = bocah

kumba             = sirah; bocah

kuncara           = kondhang

kundhala         = ali-ali

kusala              = apik; pinter

kusuma            = kembang; ayu

kuwawa           = kuwat

L

laban                = kilat

labda                = pinter

laju                   = terus; kenceng

laga                  = perang

lagya                = lagi

laksa                = ener; dalan

laksita              = konangan

laksmi              = ayu


lalis                  = mati

lampita             = tandha, ngalamat


lampus             = mati

langkap            = gendhewa

langking           = ireng

lara/rara            = prawan; susah

laras                  = gendhewa

larung               = mudhun; terbela

lastri                 = bengi

latri                   = bengi

lawan                = karo

laya                   = panggonan

layon                 = janasah

layu                   = mati

lebda                 = pinter

leksana              = mlaku

lelana                = ngumbara

lena                   = ilang; mati


lepen                 = kali

Baca Juga :   Ukuran Gelas 300ml

lingga                = tandha; reca

lir                      = kaya

lirwa                 = sembrana

listya                = ayu

lodra                 = galak

lohita                = abang

lohjinawi          = subur banget

loka                  = jagad

ludira                = getih

luhung              = luhur

luhur                 = dhuwur

lukita                = tuladha

lumaksana        = mlaku

M

madya               = tengah

maha                 = banget, linuwih

maharsi             = pandhita

maharesmi        = rembulan

mahyeksi          = pandhita


makarya           = nyambut gawe

mala                 = cacat


mameh             = golek

mami                = aku

mandira            = wit wringin

mandragini       = papan sare

mandraguna      = wicaksana

mandhala          = tlatah; bumi

mandiri             = ngadeg; madeg

manggala          = panggedhe; begja

manik                = inten

manila               = inten biru

manjing             = mlebu


manyura            = merak

marcapada         = jagat

marga                = dalan

margana            = panah

marta                 = sabar; urip

martani              = sabar; nguripi

marus                = getih

maruta               = angin

matra                 = ukuran

matswa              = iwak

maya                  = remeng-remeng

meru                  = gunung

miguna              = pinter


mijil                  = metu

mina                  = iwak

minantaka          = nelayan

minging             = wangi

mintuna             = jodho

mitra                  = kanca

mituhu               = manut

miyarsa              = krungu

miyat                 = ndeleng

moksa                = ilang; mati

mong                 = macan

mrih                   = supaya

mring                 = marang

mudha                = bodho; enom

mulat                  = inten

mumpuni            = nguwasani; pinter

mundhing           = kebo

murba                 = nguwasani

murca                 = ilang

murda                 = panggedhe; endhas

muroni                = ngendemi

murti                   = awak

murud                 = lunga; mati

musna                 = ilang


mustaka              = sirah

musthika             = inten

North

nadhah                = mangan

nadi                     = kali

naga                    = ula

nagagini              = ula wadon

nayaka                = panuntun

naka                    = kuku

nala                     = ati; rasa

nalendra              = raja

nara                     = wong; punggawa

nararya                = punggawa

narendra              = raja

narmada              = kali

narotama             = senapati

narpa                   = raja; ratu

narpati                 = raja; ratu

narya                   = raja; ratu

nata                     = raja; ratu

nawala                = layang

nayaka                = punggawa

nendra                 = turu

netra                    = mripat

nenggala              = tumbak

ngadi busana        = ndandan

ngarsa                  = ing ngarep

ngesthi                 = mikir

nila                       = biru

nimpuna               = pinter

nindya                  = ora cacat; utama

nir                        = ilang

nira                      = e, ne (panambang)

nirbaya                 = kendel banget

nirmala                 = suci

nirwana                = alam langgeng


niskala                 = slamet

nugraha                = peparing; ganjaran


nulad                    = niru

nuswa                   = pulo

O

obar-abir               = kilat

oneng                    = sedhih

orem                      = sesambat

P

pabaratan               = paperangan

pada                       = sikil; panggonan

padma                    = kembang

padmi                     = bojo

paduka                   = kowe

palagan                  = papan-perang

palakrama              = ningkah

palastra                  = mati

palupi                    = conto, tuladha

palwaga                 = kethek

pambayun             = mbarep

pamiarsa               = pangrungu

pamulu                  = praen

pamungkas            = pungkasan

panca                     = lima

pancakara              = perang

pancala                  = gunung

pandhega               = panggedhe

pangaksama           = pangapura

pangastuti              = sembah

pangupajiwa          = panguripan

panti                      = omah; panggonan

paramarta              = angen-angen; luhur

parameswara         = ratu

paramita                = sempurna

paripura                 = pepak; jangkep

pariwara                = pitutur

parwata                 = gunung

pati                        = ratu

patra                      = godhong

pawaka                  = geni

pawana                  = angin

pawiyatan              = sekolahan


peken                     = pasar

pindha                   = kaya

pingul                    = putih

pita                        = kuning

plaga                     = kethek

praba                     = sorot

prabawa                = kamulyan

prabu                    = raja

pradangga             = gamelan

pradnya                 = pinter

praja                      = negara

pralaya                  = mati; rusak

pralina                   = mati

pramana                = nyawa

pramugari              = panuntun

pramuka                = panggedhe

prana                     = ati

pranawa                = padhang

prapta                    = teka; tekan

pratala                   = lemah; bumi

pratama                 = kang kawitan

pratangga              = srengenge

pratiwi                   = bumi; lemah

prawata                  = gunung

prawira                  = kendel

praya                     = karep

priya                      = lanang

priyangga              = dhewe

pringga                  = bebaya

punggawa              = panggedhe

pura                       = kraton

purba                     = wiwitan; kuna

puri                        = kraton; beteng

purna                     = genep; wutuh; rampung

purwa                    = wiwitan; biyen

puspa                     = kembang

puspita                   = kembang

pustaka                  = buku

R

radite                     = srengenge

raditya                   = srengenge

radya                     = negara


radyan                   = raden

raga                       = awak

raharja                   = slamet

rahayu                   = slamet

rahina                    = awan

rama                      = bapak

rana                       = perang

ranu                       = banyu

rara                        = prawan

raras                      = becik; alus

rasmi                     = endah; peni

rat                          = kraton; donya

rata                        = kreta

ratangga                = kreta

ratih                       = rembulan

ratna                      = inten

ratri                       = bengi

rawi                       = srengenge

raya                       = gedhe

rekta                      = abang

rena                       = ibu


rencang                 = kanca

rewanda                = kethek

resi                        = pandhita

rika                        = kowe

rimba                     = alas


rimbit                     = jodo

rimong                   = macan

rini                         = wadon

ripta                       = pikir; karangan

riris                        = gerimis

roga                       = lara

rudah                     = sedhih

rudhira                   = getih

rudita                     = susah

ruhara                    = kisruh

rukmi                     = emas


runtik                     = emas

S

saba                       = pakumpulan; pasugatan

sadana                   = rekadaya; dhuwit

Baca Juga :   Mengapa Trakea Selalu Dalam Keadaan Terbuka

sadya                     = karep

saekapraya            = rukun

sah                        = pisah

saka                      = pang; kanca


sakti                      = digdaya

samapta                = rampung; siyaga

samekta                = siyaga; sumadhiya

samirana               = angin

samya                   = bebarengan

samodra                = segara

sana                      = panggonan

sandi                     = wadi, rahasia

santi                      = tentrem; sabar

sanggraha             = cawisan; kumpulan

sapala                   = sepele

sara                       = panah; blumbang

sardula                  = macan

sari                        = apik; kembang

sarira                     = awak

saroja                    = rangkep; kembang

sarpa                     = ula

sasodara                = rembulan

sasana                   = panggonan; piwulang

sasangka               = rembulan

sasi                       = rembulan

sasmita                 = tandha; ngalamat

sastra                    = buku; tulisan

sata                       = pitik jago, satus

satmaka                = nyawa

sato                       = kewan

satwa                    = kewan


sawego                 = sediya

sayekti                  = genah; bener

sayoga                  = apik; patut

senapati                = pangarepe prajurit

seta                       = putih

setra                      = tegal

sewaka                  = juru laden

sigit                       = bagus

sigra                      = gelis; banjur

sila                        = patrap

sindu                     = banyu; kali

sindhung               = angin

sinudarana            = ditiru

singgih                  = ya; mula nyata

sira                        = kowe

sirat                       = sorot

sirna                      = ilang; mati


siswa                     = murid

sitaresmi               = rembulan

siwi                       = anak


soca                      = mripat

vocal                      = payung


sona                      = asu

sonya                    = sepi


sopana                  = dalan


sotya                     = inten


srawung                = bebarengan

sri                          = sorot; sinar; cahya

su                          = bagus; ayu; luwih; banget; gedhe

sudarna                 = loma

sudarma                = bapak

sudarsana              = contoh

sudira                    = kendel

suksma                  = roh; alus

sumbaga                = misuwur

sumrik                   = wangi banget

sun                        = aku

sunar                     = sorot

sung                      = weweh

sungkawa              = susah

sunu                      = anak

sura                       = wani

surya                     = srengenge

susila                     = tatakrama

suta                        = anak

suwarna                 = emas

swa                        = dhewe; jaran

swasta                    = slamet; dudu negara

sweda                     = kringet

T

tamtama                 = wadyabala

tan                          = ora

tanaya                     = anak

tanu                        = awak


taru                         = wit

tarup                       = kumpul

taruna                     = enom

tasik                       = segara

tawang                   = langit


tinon                      = katon

tirta                        = banyu

titi                          = tanggal

tiwikrama              = muring; nepsu

trenggana              = lintang

trustha                   = seneng

tuhu                       = nyata

tunu                       = obong

tuntas                    = jangkep

turangga                = jaran

turida                     = susah

tuwawa                  = titip

tyas                        = ati

U

udrasa                    = tangis

udyana                   = taman

ulu                         = sirah

ulun                       = abdi

uninga                   = weruh

upaboga                = pangan

upajiwa                 = rejeki

upakara                 = laku

upakarti                = rerenggan

upaksama             = pangapura


upaya                    = golek

upiksa                   = weruh

usada                    = obat


utama                   = becik

utara                     = lor

Westward

wacana                 = omongan

wadana                 = rai

wadya                   = prajuri

wahana                 = tunggangan

waji                      = jaran

waluya                 = waras

wana                    = alas

wanadri                = alas gung

wanara                 = kethek

wanda                  = awak

wandawa              = sanak kadang

wanudya               = wong wadon

wangsa                 = sanak sadulur

waranggana          = sindhen

wardaya                = ati

warih                    = banyu

warsa                    = taun; udan

warsita                  = pitutur


wasana                  = pungkasan

wasesa                  = kuwasa

wasis                     = pinter

waskitha               = awas

waspa                   = luh

wastra                   = sandhangan

we                         = banyu; srengenge

weka                     = anak

wibawa                 = keluhuran

wibi                       = ibu


wicara                   = guneman

widada                  = lestari; langgeng

widigda                 = pinter

widya                    = kawruh; pinter

widura                   = pinter; wicaksana

wignya                  = pinter

wijil                       = metu; keturunan

wikan                     = pirsa; weruh

wiku                       = pandhita

wil                          = buta

wilis                       = ijo

wimba                    = metu


winursita                = dicritakake

wira                        = prajurit; kendel

wisata                     = lelungan

wisesa                     = kuwasa

wisma                     = omah

wisudha                  = angkat; resik

wiwaha                   = upacara; pesta

wiyata                     = piwulang

wiyati                     = langit

wreda                     = tuwa

wre                         = kethek

wreksa                    = kayu; wit

wukir                      = gunung


wuntat                    = buri

wuri                        = mburi

wuyung                  = nesu; sedih

Y

yaksa                      = buta

yakti                       = bener; nyata


yana                        = kreta

yasa                        = omah; lelabuhan

yayah                      = bapak; kaya

yayi                         = adhi


yekti                        = bener

yitna                        = ngati-ati

yoga                        = anak

yogya                      = apik; patut

yuda                        = perang

yuswa                      = umur

yuwana                    = slamet


ywa                          = aja

Kapustakaan :

Samene wae postingan tembung kawi Basa Jawa, mugi-mugi manfaat. Matur nuwun.



Wassalamu’alaikum Wr Wb




Tegese Luhur

Source: https://www.blogforlearning.com/2018/03/tembung-kawi-lan-tegese-lengkap.html