Tulisna Piwulang Pupuh Pocung
Tulisna Piwulang Pupuh Pocung
Pupuh pucung kang ana ing serat wedhatama kalebu kabudayan Jawa kang adiluhung amarga jroning serat wedhatama ngemot sawijining ajaran luhur kang ana ing bebrayan agung wiwit jaman biyen, yaiku jaman Mataram. Serat wedhatama nalika kuwi dadi landhesane para raja-raja Mataram anggone nggulawenthah putra-putrine kepiye anggone urip ing bebrayan agung kanthi kebak subasita lan adoh saka emban cindhe emban siladan. Ora mung kanggo katurunan raja, serat wedhatama uga bisa dadi paugerane urip kanggo wong kang gelem maca lan ngresepi. Ana piwulang iki awake dhewe bakal nyinaoni pitutur luhur kang ana ing serat wedhatama mligine pupuh Pucung.
Serat Wedhatama Pupuh Pucung
Pupuh Pucung ana jroning serat wedhatama kang dianggit dening Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya (Yard.Thousand.P.A.A) Sri Mangkunegara 4. Piyambake kang jumeneng minangka pengageng Pura Mangkunegara uga kawentar minangka Pujangga Agung Surakarta.
Isine tembang ing serat wedhatama ngemot pitutur luhur arupa babagan budi pakarti lan carane anggone tumindak becik. Wiwitane, isine tembang arupa pitutur luhur kang katunjukake kanggo putra-putrine Mangkunegara IV, banjur supaya gampang anggone mangerteni lan nampa pitutur kasebut dironce lumantar tembang.
Serat Wedhatama isine wedha (panutan) marang kautaman. Kautaman kasebut kababar lumantar satus pada kang kabage dadi limang pupuh, yaiku:
- Pupuh Pangkur 14 Pada
- Pupuh Sinom xviii Pada
- Pupuh Pucung 15 Pada
- Pupuh Gambuh 35 Pada
- Pupuh Kinanthi 18 Pada
Pada yaiku cacahing tembang macapat saben satembang saka wiwitan tekan pungkasan. Dene pupuh yaiku pirang-pirang tembang, nanging sajinis utawa kumpulaning tembang sawerna.
Tembang kang ana ing serat wedhatama kalebu tembang macapat, kang nduweni paugeran arane guru gatra, guru lagu, lan guru wilangan. Tembang Pucung iku nggambarake manungsa naliko wis dipocong utawa mati. Watake tembang Pucung iku sakepenake dhewe, sembrana, lucu, lan gawe seneng. Diarani sakepenake dhewe amarga tembang Pucung nggambarake manungsa iku lamun wis titi wancine tinimbalan dening Gusti ora bisa apa-apa, anane mung pasrah lan manut, kabeh gumantung marang sanak sedulur kang ngrukti/ngrumat. Tembang Pucung diarani lucu lan gawe seneng amarga surasane kala mangsane ngemot cangkriman saengga bisa gawe gegojegan.
Paugeran Pupuh Pucung
Sadurunge nyinaoni paugeran kang ana ing pupuh Pucung, kowe kudu ngeling-eling maneh apa kang diarani pupuh lan pada iku!
Paugera pupuh Pucung kaya dene tembang macapat liyane, yaiku ana telu.
- Guru lagu yaiku tibaning swara ing pungkasaning gatra.
- Guru wilangan yaiku cacahe wanda (suku kata) saben gatra.
- Guru gatra yaiku cacahe larik saben sapada (sabait)
Paugerane tembang Pucung kaya mangkene.
- Guru Wilangan : 12, half dozen, eight, 12
- Guru Lagu : u, a, i, a
- Guru Gatra : 4
Serat wedhatama pupuh Pucung nduweni piwulang luhur kaya ing ngisor iki.
- Ngajarake supaya manungsa bisa ngendhaleni angkara murka amarga sikep kang kaya mangkono iku bakal nuwuhake prekara.
- Ngajarake babagan nggayuh ngelmu kang luhur amarga kanthi nduweni ilmu luhur kang arupa iklas, sabar, lan nrima mring Gusti bakale uripe mulya.
Nggancarake Pupuh Pucung
Supaya bisa mangerteni piwulang ing njero tembang Pucung, tembang iku digancarake luwih dhisik. Nggancarake tembang tegese ngowahi ukara-ukara ing njero tembang dadi ukara kang gampang dimangerteni kaya dene ukara kanggo guneman saben dinane.
Babagan kang kudu digathekake nalika arep nggancarake tembang yaiku,
Ukara kang iketane nganggo paugeran bali swwara kudu diudhari.
Tuladha : malumpat sampun ; sampun malumpat
-
Ukara kang mawa basa Kawi kudu dijarwakake.
Tuladha : datan ; ora
-
Tembung sandhi utwa garba kudu diudhari.
Tuladha : kadya ; kadi + kaya
-
Kena mbuwang utawa ngimbuhi tembung-tembung sawetara.
Angkara gung ; angkara kang agung
-
Menawa ana perlune, uga bisa ngilangi utawa nambahi ater-ater, seselan, utawa panambang.
Tuladha :Ginawe ; gawe + seselan -in-
Nulis Syair Tembang Pucung
Nulis syair tembang Pucung padha karo ngarang syair tembang Pucung nagnggo basane dhewe. Namila arep nulis syair tembang kudu mangerteni babagan kang wigathi, yaiku:
- Akehe gatra (larik) saben sapada utawa guru gatra.
- Pungkasane swara ing saben gatrane utawa guru lagu.
- Cacahe wanda saben gatra utawa guru wilangan.
- Watake saben jinis tembang macapat.
- Pigunane saben jinis tembang macapat.
Paugerane kang gumathok ing tembang Pucung yaiku kaya ing ngisor iki.
Cacage gatra saben sapada ana papat.
Guru lagu lan guru wilangan tembang pucung yaiku:
- Gatra 1 : 12u
- Gatra two : 6a
- Gatra 3 : 8i
- Gatra 4 : 12a
Watake tembang Pucung yaiku surasa sakepenake lan sembrana.
Gunane tembang Pucung kanggo guyonan, vangkriman, lan nyenengake. Tembang Pucung uga minangka piranti kanggo menehi piwulang luhur kaya ing pupuh Pucung Serat Wedhatama.
Assalamu alaikum…
Halo kawan semuanya. apa kabar? Semoga pada kesempatan ini dan seterusnya kita selalu diberi kesehatan dan kemudahan. amiin ya robbal alamin.
Pada postingan sebelumnya kami sudah menyampaikan tentang tembang Pucung serat Wedhatama yakni tentang apa itu serat wedhatama, bagaimana watak tembang pucung, tata cara menulisnya serta contohnya. nah, p
ada kesempatan yang baik ini, kami ambarisna.com akan membagikan artikel tentang parafrase, arti serta isi dari tembang Pucung Serat Wedhatama.
Tembang Pucung atau Pocung merupakan salah satu tembang macapat yang berjumlah sebelas. Menurut beberapa ahli, tembang macapat menjadi gambaran proses hidup manusia di dunia. Tembang pocung menempati posisi sebelas. Artinya, tembang ini merupakan tembang pamungkas dalam prosesi kehidupan atau masuk ke liang kubur -dipocong-red.
Gancaran
tembang pocung memiliki arti memparafrasekan tembang pocung. Gancaran sendiri merupakan salah satu cara untuk mengetahui arti tembang. Gancaran atau parafrase adalah merubah struktur susunan kalimat puisi yang abstrak menjadi kalimat sederhana dan mudah dipahami. Jadi, jika seseorang menggancarkan tembang, tujuannya tidak lain adalah untuk mengetahui makna dari tembang
tersebut.
Parafrase/ Gancaran Tembang Pocung Serat Wedhatama
Parafrasa merupakan istilah linguistik yang mempunyai arti menceritakan/ menyampaikan kembali sesuatu teks/ konsep dengan cara lain, dengan bahasa yang sama tetapi tidak mengubah maknanya. Menurut KBBI, parafrasa adalah menyampaikan ulang salah satu teks dalam wujud lain dengan maksud untuk menjelaskan makna yang tersembunyi. Kata parafrasa berasal dari bahasa Inggris paraphrase dan bahasa Latin paraphrasis, yang berarti “cara tutur tambahan”. Parafrasis atau menarasikan memiliki arti cara membuat gancaran (prosa).
baca juga:
Harga Readymix terbaru
Untuk bisa membuat parafrase, para pembaca harus tahu apa yang di maksud topik teks tembang tersebut. Kata tambahan yang terkadang berupa ilustrasi bisa diabaikan. Pendek kata, seandainya menggunakan kutipan langsung atau kalimat langsung bisa dirubah menjadi tidak langsung. Intinya bahasa yang ringkas.
Tata Cara Parafrase TembangSecara umum ada dua cara memparafrasekan tembang. Kedua cara tersebut adalah sebagai berikut.
Membuat parafrasa terikat
yaitu merubah tembang menjadi wujud gancaran atau prosa dengan cara menambah beberapa kata dalam geguritan tersebut. Hal ini dilakukan supaya baris kata tembang mudah dimengerti. Semua kata-kata dalam geguritan masih utuh, tidak diganti atau dihilangkan dan tetap digunakan di dalam parafrasa tersebut.
Membuat parafrasa bebas
yakni merubah tembang menjadi wujud prosa dengan kalimat pribadi. Adapun kata-kata yang semula ada dalam tembang bisa digunakan bisa juga tidak. secara ringkas dapat diartikan setelah membaca tembang tersebut sampai selesai kemudian diceritakan ulang menggunakan bahasa pribadi/ sehari-hari.
baca juga: Parafrase/ Gancaran Tembang Pucung Serat Wedhatama Pada 8-16
Secara terperinci langkah-langkah nggancarake atau memparafrasekan gembang adalah sebagai berikut.
- Pembaca harus mengerti terlebih dahulu makna tembang yang akan digancarkan dengan cara pembacaan hermeneutik atau membaca berkali-kali sampai paham.
- Mencari dan menemukan kata-kata yang memuat makna tidak langsung, majas (pasemon, pepindhan) perumpamaan, simbolik atau sejenisnya kemudian mengartikan kata-kata tersebut.
- Menulis ulang kata-kata yang sengaja dihilangkan oleh penulis. Hilangnya kata disebabkan untuk menimbulkan keindahan bahasa dalam geguritan Walaupun demikian kata-kata yang hilang tadi tidak mengubah arti
- Menyusun kata-kata dalam geguritan menjadi gancaran atau prosa yang lengkap yang terdiri dari kalimat utuh atau minimal memiliki subjek (jejer) predikat (wasesa).
Untuk Gancaran Tembang Pocung selengkapnya, silakan simak artikel di bawah ini!
PADA 1
Ngelmu iku kalakone kanthi laku,
Lekase lawan kas,
Tegese kas nyantosani,
Setya budya pangekese dur angkara.
baca juga:Latihan Soal Tembang Pucung Serat Wedhatama
NEGESI TEMBUNG
Ngelmu : nggolek ilmu
Iku : kuwi
Kalakone : dilakoni
Kanthi : nganthi
Laku : tumindhak
Lekase : wiwitane
Lawan : ngelawan
Kas : niat
Tegese : tegese
Kas : niat
Nyantosani : nyejahterake
Setya budya : tumindhak becik
Pangekese : ngadohake
Dur angkara : tumindhak ala
ARTINE/TEGESE
Nggolek ilmu kuwi dilakoni kanthi tumindhak,
Diwiwiti nganggo niat,
Tegese niat ndadikake kuat,
Tumindhak becik ngalahake tumindhak ala.
——————
PADA two
Angkara gung, neng angga anggung gumulung
Gegolonganira,
Triloka lekere kongsi,
Yen den umbar ambabar dadi rubeda.
NEGESI TEMBUNG
Angkara : murka
lekere : kepenak
Gung : gedhe
kongsi : nganti
Neng : ana ing
yen : menawa
Angga anggung : awake dhewe
den : nek
Gemulung : gulung/gegulungan
ambabar : meremen/ sebar
Gegolonganira : golongan
umbar : umbarke/ ora dikurung
Triloka : jagat tetelu/telung zaman
rubeda : alangan
ARTINE/TEGESE
Nafsu angkara kang gedhe ana ing awake dhewe
Kuat ngempel
Tekan nganti jagat telu
Yen diumbarke nyebar dadi alangan
Sifat angkara murka yen dituruti bisa nggawe cilakane menungsa
——————
PADA three
Beda lamun kang wus sengsem reh ngasamun,
Semune ngaksama,
Sasamane bangsa sisip,
Sarwa sareh saking Mardi martana.
NEGESI TEMBUNG
Beda: beda
Lamun : samangsa
Kang : Ingkang, sing Yang
Wus : wis
Sengsem : Seneng marang,
Reh : Pratingkah, prakara, tatanan
(ng) Asamun : Golek, arep ngepek Mencari
Semu (ne) : Glagat sing kawahya ing polatan, katone kaya
(nga) Aksama : Pangapura
Sasama (ne) : Sesamanya, padha
Bangsa : Jinising manungsa, kang kalebu gegolongane
Sisip : Luput,
salah : Salah
Sarwa : Kabeh, sakabehe
Sareh : Sabar, ora kesusu
Saking :Saka
Mardi : Merdi, kang kuwasa lan wicaksana,
Martatama
ARTINE/TEGESE
Beda karo sing wis seneng lan njiwai,
glagat utawa watak lan tingkahe ngapurani
mbe sesama mesti sabar kang usaha nyejukke suwasana.
Arti dalam Bahasa Indonesia
Beda lamun kang wus sengsem reh ngasamun
tetapi berbeda dengan yang sudah suka menyepi)
Semune ngaksama
(tampak sifat pemaaf)
Sasamane bangsa sisip
(antar manusia yang penuh salah)
Sarwa sareh saking mardi martatama
(selalu sabar dengan jalan mengutamakan sikap rendah hati)
——————
PADA 4
Taman limut, durgameng tyas kang weh limput,
Kerem ing karamat,
Karana karoban ing sih,
Sihing suksma ngrebda saardi gengiro.
NEGESI TEMBUNG
taman limut : kegelapan panggon peteng
durgameng :angkara
tyas :njero ati
limput :ngalingi
karem :pengin
keramat : hormat gesang
karana :amarga
karoban :pengin
sih : kasih, samodra katresnaan
sihing :katresnan
sukma :nyawa/nyata
Gengira : gedhene
ngrebda :tansaya gedhe
saardi :kaya gunung
ARTINE/TEGESE
ing pepeteng angkara ing njero ati kang ngalingi,
kerem ing kasucen gesang,
amarga kerem ing ndalem samodra katresnanan,
katresnan(nyata) tansaya gedhe kaya gunung.
——————
PADA 5
Yeku patut tinulad-tulad tinurut,
Sapituduhira,
Aja kaya jaman mangkin,
Keh pra mudha mudhi diri rapal makna
NEGESI TEMBUNG
1. Yeku : iku, yaiku
2. Patut : patut
3. Tinulad : ditiru, dituladha, diconto
4. Tulad : tiru, tuladha
five. Tinurut : dituruti
6. Sapituduhira : pituduhipun, nasihatipun
vii. Aja : aja, ora kena
8. Kaya : kaya, kados, padha karo
9. Jaman : jaman
10. Mangkin : mengko
eleven. Keh : akeh
12. Pra : para
thirteen. Mudha : enom, pemudha
14. Mudhi : pemudhi
15. Dhiri : angkuh
xvi. Rapal : apal, lapal, pangucapan, tetembungan
17. Makna : teges, arti, kateranga, ayat
ARTINE/TEGESE
Iku kang patut ditiru lan dituruti,
Nasihatipun,
Aja kaya jaman mengko,
Akeh para pemudha pemudhi kang angkuh kaliyan apalan ayatipun
——————
PADA half-dozen
Durung pecus kesusu kaselak becus,
Amaknani rapal,
Kaya sayid weton Mesir,
Pendhak – pendhak angendhak gunaning janma.
NEGESI TEMBUNG
Durung : durung
Pecus : ora bisa
Kesusu : kesusu
Kaselak : ora gelem ngakoni
Becus : sarwa resik lan becik / pinter
Amaknani : maknani
Rapal : lapal
Kaya : kados
Sayid : keturunan kanjeng nabi
Weton : dina lair Jawa / metu lulusan
Mesir : negara Mesir
Pendhak : saben ing dina
Angendhak : mareni
Gunaning : ilmu / gunan ing
Janma : manungsa
ARTINE/TEGESE
Durung bisa becik nanging kesusu, lan ora gelem ngakoni
(ora bisa) maknani lapal
Kados kanjeng nabi sing lair ing arab (Mesir)
Saben dina mareni watak manungsa
—————–
PADA vii
Kang kadyeku, kalebu wong ngaku-aku
Akale alangka
Elok Jawane denmohi,
Paksa langkah ngangkah met kawruh ing Mekah
NEGESI TEMBUNG
ane. Kang: kang, sing
2. Kadyeku: kaya ngono
3. Kalebu: kalebu, jinise
iv. Wong: wong
5. Ngaku-aku: ngaku-ngaku
6. Akale: akale, pikirane
seven. Alangka: cethek, langka
8. Elok: endah/indah
9. Jawane: Jawa
x. Denmohi: malah nolak
11. Paksa: meksa
12. Langkah ngangkah: langkah nuju awake dewe
13. Met: ngraih
fourteen. Kawruh: ilmu
15. Ing: ing
16. Mekah: Mekah
ARTINE/TEGESE
Sing kaya ngono iku kalebu wong sing ngaku-ngaku
Akale cetek
Kaendahan ilmu Jawa ora ditrimo
Meksa awake nggolek ilmu ing Mekah
——————
baca juga: Parafrase/ Gancaran Tembang Pucung Serat Wedhatama Pada eight-16
Demikian materiParafrase/ Gancaran Tembang Pcung Serat Wedhatama pada 1 -7 Kelas Xi SMA/MA/SMK yang dapat kami bagikan. Semoga dengan adanya artikel ini dapat membantu kawan semuanya dalam belajar bahasa Jawa.
Maturnuwun. Wassalamu alaikum…
Tulisna Piwulang Pupuh Pocung
Source: https://apaartidari.com/piwulang-serat-wedhatama-pupuh-pocung-yaiku