Kepanjangan Think

PENERBIT ILMU
BAKTI SDN. BHD.

Kandungan

Skim Pentaksiran STPM Geografi……………………………………………………………………………….. four
Jadual Analisis Soalan STPM Geografi Semester ane (2018–2021)…………………………………… six
Ulasan Soalan STPM Geografi Semester 1 (2021)……………………………………………………….. seven
Sinopsis Bab Bergrafik……………………………………………………………………………………………….. ix
PENERBIT ILMU
BAKTI SDN. BHD.Bahagian A: Alam Sekitar Fizikal

1BAB Sistem Bumi 1
13
2BAB Tenaga 23
38
3BAB Sistem Geomorfologi 47
56
4BAB Pembentukan Landskap di Kawasan Tropika Lembap 65

5BAB Lembangan Saliran

6BAB Pinggir Pantai

7BAB Kemahiran Amali: Sistem Geomorfologi

Bahagian B: Alam Sekitar Manusia

8BAB Penduduk 70
85
9BAB Migrasi 96
100
10BAB Kemahiran Amali: Penduduk 108
121
11BAB Transformasi Desa

12BAB Bandar dan Pembandaran

13BAB Kemahiran Amali: Transformasi Desa dan Pembandaran

Kertas Model STPM ………………………………………………………………………………………………… 125
Jawapan ………………………………………………………………………………………………………………… 128

iii

Skim Pentaksiran STPM Geografi

Semester Kod dan Jenis Ujian Markah Masa Pentadbiran
Pengajian Nama Kertas (Wajaran)
Semester Ujian Bertulis
Pertama 942/i 80 (32%)
PENERBIT ILMUGeografi 1 Bahagian A:
BAKTI SDN. BHD.SemesterSoalan berstruktur 40 markah Pentaksiran
Kedua 942/2 1 soalan 2 jam berpusat
Geografi 2 Soalan wajib dijawab
Semester Soalan esei twoscore markah
Ketiga 942/3 2 soalan
Geografi three Jawab 1 daripada 2 soalan eighty (32%)

Bahagian B: 40 markah Pentaksiran
Soalan berstruktur 2 jam berpusat
1 soalan
Soalan wajib dijawab 40 markah
Soalan esei
2 soalan diberikan xl (16%)
Jawab 1 daripada 2 soalan
xx markah
Ujian Bertulis
1 jam Pentaksiran
Bahagian A: berpusat
Soalan berstruktur
ane soalan 20 markah
Soalan wajib dijawab
Soalan esei
2 soalan diberikan
Jawab 1 daripada 2 soalan

Bahagian B:
Soalan berstruktur
1 soalan
Soalan wajib dijawab
Soalan esei
2 soalan
Jawab one daripada ii soalan

Ujian Bertulis

Bahagian A:
Soalan berstruktur
2 soalan
Jawab kedua-dua soalan

Bahagian B:
Soalan berstruktur
two soalan
Jawab kedua-dua soalan

iv

Semester Kod dan Jenis Ujian Markah Masa Pentadbiran
Pengajian Nama Kertas (Wajaran)
Kerja Kursus
942/4 (Kajian Luar) 50 (20%) Sepanjang Pentaksiran oleh
Geografi 4 two soalan semester guru sekolah bagi
Jawab i daripada 2 soalan 50 (20%)
942/5 Soalan adalah berdasarkan 3 calon sekolah
Geografi 5 semester pengajian 1, 2, atau iii kerajaan dan
calon sekolah
Ujian Bertulis bantuan kerajaan

PENERBIT ILMU Bahagian A: 20 markah 1¼ jam Pentaksiran
BAKTI SDN. BHD.Soalan esei tentang 15 markah berpusat bagi
kajian luar calon sekolah
2 soalan swasta dan calon
Jawab i daripada 2 soalan. persendirian
individu sebagai
Bahagian B: alternatif kajian
Kemahiran amali
two soalan luar
Jawab 1 daripada 2 soalan.
15 markah
Bahagian C:
Kemahiran amali
2 soalan
Jawab 1 daripada ii soalan.

v

Jadual Analisis Soalan STPM
Geografi Semester ane (2018–2021)

Tajuk Tahun

PENERBIT ILMU 2018 2019 2020 2021
BAKTI SDN. BHD.
Bahagian A: Alam Sekitar Fizikal
Tema 1: Sistem Bumi

1 Konsep Sistem one(a) 1(a), one(b)

ii Sistem Suria ane(c), i(d)

iii Kedudukan Bumi dalam Sistem Suria two(a), 2(b) 1(b), 1(c) 2(a), ii(b)
2(a)

4 Tenaga i(a), ane(b)

5 Peranan Tenaga Suria terhadap ii(b) ane(c)
Proses Fizikal dan Hidupan di Bumi

Tema ii: Sistem Geomorfologi

ane Proses Geomorfologi ii (a), 2(b), 3(b)

two Konfigurasi Bentuk Muka Bumi 1(a), 1(b), i(c) iii(b) 3(b)

3 Pembentukan Landskap di Kawasan 3(a), 3(b) 3(a) iii(a) 3(a)
Tropika Lembap

4 Kaitan Sistem Geomorfologi dengan
Manusia

5 Kemahiran Amali: Sistem
Geomorfologi

Bahagian B: Alam Sekitar Manusia
Tema 1: Penduduk

one Konsep Penduduk 4(a), 4(b), 4(c)

2 Taburan Penduduk 5(a), v(b) five(a), 5(b)

3 Pertumbuhan Penduduk four(a), 4(b), 4(c)

4 Migrasi 5(a), five(b)

5 Penduduk dan Sumber Alam 5(a), 5(b)

six Kemahiran Amali: Penduduk

Tema ii: Transformasi Desa dan Pembandaran

1 Transformasi Desa 6(a), vi(b) 4(a), 4(b), 4(c) 6(a), 6(b) 6(a), 6(b)

2 Bandar dan Pembandaran 6(a), six(b) four(a), 4(b), 4(c)

three Kemahiran Amali: Transformasi Desa
dan Pembandaran

6

Ulasan Soalan STPM Geografi
Semester 1 (2021)

Soalan STPM Semester 1 (2021)
Bahagian A – Alam Sekitar Fizikal
Tema: Sistem Bumi
PENERBIT ILMU
BAKTI SDN. BHD.Soalan Ulasan
Soalan
Pelajar dikehendaki memberi maksud putaran bumi. Jawapan yang sesuai ialah pergerakan
i(a) bumi di atas paksinya dari barat ke timur dan mengambil masa selama 24 jam.
Soalan
Pelajar dikehendaki menjelaskan dua kesan yang berlaku akibat putaran bumi. Jawapan
i(b) yang sesuai ialah kejadian siang dan malam, perbezaan waktu tempatan, pembiasan
angin lazim dan pasang surut air laut.
Soalan
1(c) Pelajar dikehendaki menghuraikan tenaga suria terhadap proses sejatan dan perpeluhan.
Jawapan yang sesuai ialah proses sejatan berlaku apabila tenaga suria memanaskan air
Soalan di permukaan bumi maka berlaku pertukaran air daripada cecair kepada wap air (gas).
1(d) Manakala perpeluhan merujuk kepada proses pemanasan tenaga suria terhadap haiwan
dan manusia di mana air akan keluar melalui liang roma dan bertukar daripada cecair
kepada wap air.

Pelajar dikehendaki menghuraikan peranan tenaga suria terhadap aktiviti Perusahaan
Kecil dan Sederhana (PKS). Jawapan yang sesuai mesti merujuk kepada tenaga suria
yang mencukupi akan membekalkan haba, bahangan dan suhu untuk mengeringkan hasil
PKS atau menjana tenaga solar untuk membekalkan tenaga elektrik.

Tema: Sistem Geomorfologi

Soalan Ulasan
Soalan
Pelajar dikehendaki menjelaskan bagaimana bahangan bumi menghasilkan proses
2(a) geomorfologi. Jawapan yang sesuai ialah menjelaskan proses kejadian luluhawa fizikal,
pergerakan jisim, pengangkutan dan hakisan akibat bahangan bumi yang memperoleh
Soalan bahangan suria pada waktu siang yang telah meningkatkan suhu bumi.
2(b)
Pelajar dikehendaki membincangkan kesan penerimaan bahangan suria yang ekstrim
Soalan (melampau) terhadap aktiviti manusia. Jawapan yang sesuai ialah suhu yang terlampau
3(a)(i) tinggi akan menyebabkan kadar sejatan meningkat lalu permukaan bumi akan kering,
kemusnahan habitat, kemusnahan flora, bekalan air bawah tanah berkurangan, proses
Soalan pengeringan meningkat dan bekalan air berkurangan.
3(a)(two)
Pelajar dikehendaki menghuraikan proses pembentukan bentuk muka bumi pemendapan
Soalan di pinggir pantai. Jawapan yang sesuai ialah menjelaskan proses kejadian bentuk muka
3(b)(i) bumi pemendapan di pinggir pantai seperti beting pasir, pantai, anak tanjung, tombolo,
delta, lagun dan kukup.

Pelajar dikehendaki membincangkan kepentingan bentuk muka bumi pemendapan pinggir
pantai terhadap aktiviti manusia. Jawapan yang sesuai ialah pelajar perlu mengaitkan
bentuk muka bumi pemendapan di pinggir pantai dalam Soalan iii(a)(i) dengan aktiviti
manusia yang sesuai dijalankan seperti pelancongan, rekreasi, pertanian, perlombongan
pasir, akuakultur, petempatan, PKS dan perikanan.

Pelajar dikehendaki menerangkan faktor yang mempengaruhi bentuk gunung berapi.
Jawapan yang sesuai ialah jenis lava, kekuatan letusan, kelikatan lava, usia gunung
berapi, kekerapan letusan, kuantiti lava dan jenis bahan.

vii

Soalan Ulasan

Soalan Pelajar dikehendaki membincangkan kepentingan pandang darat fizikal letusan gunung
three(b)(ii) berapi terhadap aktiviti manusia. Jawapan yang sesuai ialah pelajar memberi bentuk
muka bumi letusan gunung berapi seperti kaldera, dataran lava bes, kolam lumpur, geiser,
krater, kolam air panas, kon gunung berapi, dataran batuan dan kaitkan bentuk muka
bumi ini dengan aktiviti manusia seperti pelancongan, pertanian, perubatan, penyelidikan,
perikanan, geoterma dan perlombongan.

PENERBIT ILMUBahagian B – Alam Sekitar Manusia
BAKTI SDN. BHD.Tema: Transformasi Desa dan Pembandaran

Soalan Ulasan
Soalan
Pelajar dikehendaki memberi maksud bandar. Jawapan yang sesuai ialah kawasan yang
4(a) diwartakan dan tepu bina yang penduduknya paling minimum x 000 orang.
Soalan
Pelajar dikehendaki menjelaskan peranan bandar kecil di Malaysia. Jawapan yang sesuai
4(b) ialah bandar kecil sebagai pusat pemasaran/pengumpulan hasil pertanian, pembauran
inovasi, peluang pekerjaan, pusat pemodenan, pembentukan golongan menengah,
Soalan kemudahan sosial, pusat pentadbiran/perkhidmatan dan pusat perindustrian/pemprosesan.
4(c)
Pelajar dikehendaki menghuraikan kesan pembandaran terhadap ekonomi setempat.
Jawapan yang sesuai ialah peluang pekerjaan, pasaran, peluang perniagaan, perubahan
ekonomi, persaingan kualiti barangan, persaingan dalam pekerjaan, harga barangan
meningkat dan persaingan dalam pasaran.

Tema: Penduduk Ulasan
Soalan
Soalan Pelajar dikehendaki menjelaskan faktor yang mempengaruhi migrasi dari kawasan pusat
v(a) bandar ke kawasan pinggir bandar. Jawapan yang sesuai ialah tekanan kepadatan
penduduk, darjah ketersampaian yang tinggi, pengangkutan awam yang baik, kos hidup
Soalan tinggi di bandar, dasar kerajaan, kemudahan sosial, peluang pekerjaan dan kemudahan
5(b) asas yang lebih baik.

Pelajar dikehendaki membincangkan kesan yang wujud di kawasan pinggir bandar akibat
migrasi dari kawasan pusat bandar ke kawasan pinggir bandar. Jawapan yang sesuai
ialah berlaku kepadatan penduduk, persaingan guna tanah, perubahan fungsi bandar,
perubahan guna tanah, kesesakan lalu lintas, masalah sosial, pencemaran, kemudahan
asas lebih baik, kemudahan sosial dan saiz pasaran.

Tema: Transformasi Desa dan Pembandaran

Soalan Ulasan
Soalan
Pelajar dikehendaki membincangkan kesan positif saling kebergantungan desa-bandar
6(a) terhadap kawasan desa. Jawapan yang sesuai ialah peluang pekerjaan, pemasaran
produk, pelancongan, pendidikan tinggi, perkhidmatan, darjah ketersampaian yang lebih
Soalan baik, pembauran inovasi/teknologi, bekalan barang di bandar dan menggalakkan industri
6(b) PKS.

Pelajar dikehendaki mencadangkan langkah bagi memperkasakan perindustrian desa
di Malaysia. Jawapan yang sesuai ialah memperbanyak kawasan PKS, pinjaman modal
daripada kerajaan/swasta, menambah baik sistem pengangkutan, memperbanyak programme
latihan tenaga buruh, menambah baik teknologi, meningkatkan kemudahan sosial,
meningkatkan peranan agensi kerajaan dan menambah baik kemudahan asas.

viii

Sinopsis Bab Bergrafik

Alam Sekitar Fizikal

1BAB Sistem Bumi Sistem Suria
PENERBIT ILMU
BAKTI SDN. BHD. Konsep SistemSistem suria ialah satu sistem yang terdapat
dalam Galaksi Bima Sakti yang terdiri daripada
Sistem merujuk kepada satu set angkubah planet dan bintang yang mengelilingi matahari
yang saling berinteraksi antara satu sama lain mengikut orbit yang berbeza, namun pada
bagi membentuk satu sistem yang kompleks satah yang sama.
dalam mencapai tahap keseimbangan.
Bukti Bumi Berbentuk Sfera
Komponen Sistem Bumi one Pelayaran kapal mengelilingi dunia
2 Kaki langit yang melengkung
Komponen atmosfera 3 Pelayaran kapal di lautan menuju pelabuhan
4 Matahari terbit di sebelah timur dan terbenam
Komponen hidrologi
di sebelah barat
Komponen litosfera v Kejadian gerhana bulan

Komponen biosfera Putaran Bumi
i Planet bumi berputar di atas paksinya yang
Sistem Bermorfologi
1 Pelbagai elemen fizikal yang bergabung condong ke arah timur dan mengambil
masa selama 24 jam. Bumi berputar dari
untuk membentuk satu sistem fizikal yang barat ke timur iaitu mengikut arah lawan
beroperasi dalam sempadan tertentu. jam.
two Jenis sistem bermorfologi: 2 Kesan putaran bumi di atas paksinya
(a) Kejadian siang dan malam
(b) Kejadian pasang surut air laut
(c) Pembiasan angin lazim dan arus
(d) Perbezaan waktu tempatan

Peredaran Bumi
ane Peredaran bumi bermaksud bumi berputar

dan bergerak mengelilingi matahari
mengikut orbitnya yang berbentuk elips
yang mengambil tempoh masa selama
365¼ hari.

Paksi Bumi Orbit Bumi

Sistem Sistem Matahari
terpencil terbuka

Sistem Rajah 2 Peredaran bumi mengelilingi matahari
tertutup

Rajah 1 Jenis sistem bermorfologi

ix

2 Kesan peredaran bumi mengelilingi Ekuinoks musim bunga
matahari 21 Mac
(a) Kejadian empat musim
(b) Perbezaan panjang waktu siang dan 21 April 21 Februari
malam
(c) Kejadian gerhana matahari dan gerhana 21 Mei Matahari 21 Januari
bulan
(d) Perubahan ketinggian dan kedudukan Solstis Solstis
matahari musim musim
(east) Keadaan afelion dan perihelion panas Sejuk
21 Jun 22 Dis

21 Julai
PENERBIT ILMU 22 Nov
Kejadian Ekuinoks dan SolstisBAKTI SDN. BHD. 22 Ogos 22 Oktober

1 Ekuinoks merujuk kepada panjang siang Ekuinoks musim luruh
dan malam adalah sama panjang di 23 september
hemisfera utara mahupun di hemisfera
selatan di mana kedudukan pancaran Rajah three Kedudukan bumi semasa kejadian
matahari tengah hari berada tepat atau empat musim
tegak di atas Garisan Khatulistiwa pada 21
Mac dan 23 September. 5 Kesan kejadian empat musim terhadap
aktiviti manusia
2 Ciri permukaan bumi semasa ekuinoks
(a) Waktu siang dan malam yang sama Kesan Kejadian
panjang Empat Musim
(b) Pancaran matahari tengah hari di atas
Garisan Khatulistiwa Perlombongan Penternakan
(c) Hemisfera Utara mengalami musim Perikanan Pembalakan
bunga pada 21 Mac Pertanian Pelancongan
(d) Hemisfera Utara mengalami musim luruh
pada 23 September 2BAB Tenaga
(e) Kedua-dua kawasan kutub menerima
pancaran cahaya matahari Konsep Tenaga
(f) Berlaku perubahan tekanan udara
one Tenaga ditakrifkan sebagai satu daya untuk
3 Solstis merujuk kepada kedudukan menghasilkan kerja atau aktiviti.
pancaran matahari tegak atau tepat di atas
Garisan Sartan pada 21 Jun atau di atas 2 Cara tenaga suria dipindahkan ke bumi
Garisan Jadi pada 22 Disember. (a) Gelombang elektromagnet
(b) Bahangan atau sinaran atau pancaran
4 Ciri permukaan bumi semasa solstis
musim panas dan solstis musim sejuk

Solstis Musim Panas Solstis Musim Sejuk

• Matahari tengah • Matahari tengah Punca dan Jenis
hari berada di atas hari berada di atas
Garisan Sartan Garisan Jadi i Punca dan jenis tenaga
(a) Tenaga eksogenik (luar bumi)
• Malam dan siang • Malam dan siang (b) Tenaga endogenik (dalam bumi)
sama panjang di sama panjang di
Garisan Sartan Garisan Jadi 2 Tenaga endogenik melibatkan semua
tenaga yang digerakkan dari dalam bumi
• Hemisfera Utara • Hemisfera Utara akibat tekanan magma dan pereputan
mendapat banyak mendapat kurang bahan radioaktif.
pancaran matahari pancaran matahari
3 Jenis tenaga yang terdapat dalam sistem
• Siang lebih panjang • Malam lebih bumi
di Hemisfera Utara panjang di (a) Tenaga haba rasa
berbanding waktu Hemisfera Utara (b) Tenaga potensi
malam berbanding waktu (c) Tenaga graviti
siang (d) Tenaga haba pendam
• Kutub Utara
mengalami 24 jam • Kutub Utara
siang mengalami 24 jam
malam

x

(e) Tenaga kinetik
(f) Tenaga geoterma
four Kadar penyerapan haba yang berbeza
pada permukaan bumi
(a) Warna permukaan bumi
(b) Tekstur batuan
(c) Struktur permukaan bumi
(d) Kandungan mineral
(e) Aspek kecerunan permukaan bumi

PENERBIT ILMU Peranan Tenaga Suria Foto 1 Tumbuhan memerlukan cahaya
BAKTI SDN. BHD. matahari untuk proses fotosintesis
Aliran Tenaga
Kesan Peningkatan Bahangan Suria
1 Matahari punca tenaga. terhadap Alam Sekitar Fizikal
2 Tumbuhan (pengeluar) menjalankan proses 1 Suhu bumi akan meningkat
2 Kadar sejatan meningkat
fotosintesis. 3 Kelembapan bandingan menurun
4 Keadaan persekitaran kering dan berdebu
iii Pengguna pertama makan tumbuhan (10% 5 Peningkatan kadar luluhawa
tenaga dipindahkan). half-dozen Pencairan glasier
7 Perluasan kawasan gurun
4 Pengguna pertama dimakan oleh pengguna eight Kemusnahan biodiversiti
ix Berlaku proses perolakan di permukaan
kedua dan pengguna ketiga (10% tenaga
bumi
kimia dipindahkan).
Kesan Bahangan Suria
i-Remember Peta Alir
Kitaran Hidrologi
Matahari punca Tumbuhan
tenaga (pengeluar) • Meningkatkan proses sejatan
• Meningkatkan proses sejat peluhan
Pengguna Pengguna kedua • Meningkatkan proses pepeluhan
pertama dan ketiga
Proses Geomorfologi
Peranan Tenaga Suria terhadap
Kehidupan Manusia • Meningkatkan tindakan luluhawa fizikal terhadap
batuan
i Aktiviti pertanian
2 Aktiviti penternakan • Tindakan ibun dan fros di kawasan salji
3 Aktiviti pelancongan • Meningkatkan tindakan luluhawa kimia
4 Aktiviti perikanan • Proses hakisan permukaan muka bumi kesan
five Aktiviti pembalakan
6 Aktiviti perlombongan pencairan glasier
7 Aktiviti pengangkutan • Peningkatan proses pengangkutan dan
viii Aktiviti sosial dan riadah
nine Penghasilan tenaga solar pemendapan bahan
10 Aktiviti Perusahaan Kecil dan Sederhana
Atmosfera
(PKS)
• Bahangan suria akan menentukan suhu bumi
Peranan Tenaga Suria terhadap Aktiviti • Berlakunya edaran umum atmosfera iaitu
Pertanian
pergerakan angin
1 Aktiviti pertanian dapat dijalankan sepanjang • Berlakunya pemanasan rumah hijau akibat
tahun tanpa dipengaruhi oleh musim.
penipisan lapisan ozon
2 Membolehkan kepelbagaian jenis tanaman • Kelembapan bandingan udara berkurangan
ditanam dan menghasilkan produktiviti
sepanjang masa. disebabkan bahangan suria yang berlebihan
• Membentuk iklim yang berbeza di sesebuah
3 Mempengaruhi kitaran air dan nutrien yang
memberi kesan terhadap aktiviti pertanian. kawasan

xi

BAB BAHAGIAN A: Alam Sekitar Fizikal

i Sistem Bumi

PENERBIT ILMUNOTA Ekspres
BAKTI SDN. BHD.
one.ane Konsep Sistem (c) Komponen litosfera. Merujuk kepada
bahagian lapisan kerak bumi iaitu lapisan
Secara umumnya sistem merujuk kepada yang terdiri daripada tanih dan batuan
satu ready angkubah atau unsur fizikal yang yang mengalami proses luluhawa dan
saling berinteraksi antara satu sama lain bagi hakisan serta ianya menjadi medium
membentuk satu sistem yang kompleks dalam kepada hidupan di bumi.
mencapai tahap keseimbangan.
(d) Komponen biosfera. Terdiri daripada
Komponen Sistem Bumi dalam litupan tumbuhan dan hidupan yang
Persekitaran Fizikal menggunakan atmosfera, hidrosfera
serta litosfera bagi menggerakkan
1 Komponen sistem bumi bermaksud sistem ekologi. Komponen biosfera terdiri
gabungan pelbagai komponen atau sistem daripada komponen haiwan, tumbuhan,
iaitu sistem atmosfera, sistem hidrosfera, manusia dan mikroorganisma. Komponen
sistem litosfera dan sistem biosfera. biosfera amat memerlukan komponen
Keempat-empat sistem ini saling berkait lain seperti atmosfera, hidrologi dan
antara satu sama lain dalam membentuk litosfera untuk meneruskan kehidupan
satu sistem persekitaran fizikal bumi. mereka.
(a) Komponen atmosfera. Terdiri daripada
lapisan gas dan wap air yang menyelaputi 2 Keempat-empat sistem ini iaitu sistem
bumi yang mengandungi pelbagai atmosfera, sistem hidrosfera, sistem litosfera
campuran gas dan membekalkan gas dan sistem biosfera saling berinteraksi untuk
yang perlu seperti oksigen dan karbon membentuk sistem bumi yang kompleks
dioksida untuk haiwan dan juga tumbuh- dan seimbang. Tanpa satu sistem tidak
tumbuhan. Imbangan haba juga berlaku mungkin sistem-sistem lain dapat wujud dan
di lapisan ini dan mewujudkan tekanan berfungsi dengan sempurna. Keadaan ini
atmosfera dan seterusnya menggerakkan berlaku kerana setiap satu sistem memainkan
edaran umum atmosfera dan angin dalam peranannya yang tersendiri melalui
sistem bumi. Komponen yang berkaitan subsistemnya dan akan mempengaruhi
dengan unsur-unsur cuaca dan iklim juga sistem yang lain. Dengan itu, sistem-sistem
terdapat di lapisan atmosfera seperti yang wujud adalah bersifat tersusun dan
suhu, angin, hujan, kelembapan udara, bermorfologi.
tekanan udara dan lain-lain.
(b) Komponen hidrosfera. Terdiri daripada Sistem Bermorfologi
dua komponen utama iaitu air tawar
dan air masin. Dianggarkan sekitar 75 i Sistem bermorfologi merujuk kepada
peratus permukaan bumi ini diliputi oleh pelbagai elemen fizikal yang bergabung
air, air tanih, salji dan sebagainya yang untuk membentuk satu sistem fizikal yang
membekalkan air kepada hidupan sama beroperasi dalam sempadan tertentu.
ada haiwan, tumbuhan mahupun manusia Jenis-jenis sistem bermorfologi terbahagi
dan pembentukan pelbagai proses fizikal tiga, iaitu:
di permukaan bumi. (a) Sistem terbuka merupakan pertukaran
kedua-dua jisim dan tenaga antara
sistem tersebut dengan persekitaran
fizikalnya. Contohnya, sistem ekologi

one

makro yang terdiri daripada beberapa unit of measurement 1.2 Sistem Suria
mikro seperti ekosistem tasik, ekosistem
hutan dan lain-lain. Sistem Suria dalam Galaksi Bima
Sakti
JT ane Sistem suria ialah salah satu sistem yang
terdapat dalam Galaksi Bima Sakti yang
Persekitaran J Petunjuk: terdiri daripada planet dan bintang-bintang
fizikal J – Jisim yang mengelilingi matahari mengikut orbit
TT T – Tenaga yang berbeza, namun pada satah yang
PENERBIT ILMU sama.
BAKTI SDN. BHD.JJ
Foto i.1 Galaksi Bima Sakti
J TJ
TT ii Dianggarkan sistem suria ini berada di
pinggiran galaksi bima sakti berbanding
Rajah ane.ane Sistem terbuka sistem-sistem lain. Di dalam galaksi inilah
terletaknya planet bumi iaitu planet ketiga
(b) Sistem tertutup merupakan sistem paling hampir dengan matahari.
yang ada akan berlaku perubahan
tenaga dalam satu-satu sistem tetapi three Matahari bertindak membekalkan tenaga
tidak berlaku perubahan jisim atau jisim kepada planet bumi melalui gelombang
tidak keluar masuk dengan persekitaran elektromagnet yang dialirkan melalui
fizikalnya. Contohnya, bumi hanya gelombang pendek. Dua unsur utama yang
menerima tenaga sahaja daripada membentuk struktur matahari ialah hidrogen
matahari dan bukannya jisim (bahan). (75%) dan helium (25%). Suhu permukaan
matahari dianggarkan sekitar 5 8000C.
T
4 Bagaimanapun, bukan semua tenaga yang
Persekitaran J T dibawa oleh gelombang pendek tersebut
fizikal sampai ke permukaan bumi. Gelombang ini
TT akan ditapis terlebih dahulu oleh lapisan
T atmosfera bumi yang terdiri daripada
JJ lapisan-lapisan tertentu dengan fungsi
yang tersendiri. Sinaran suria berbentuk
T gelombang ultraungu atau disebut juga
sebagai sinar lembayung. Terdapat beberapa
Rajah 1.2 Sistem tertutup cara pemindahan tenaga haba matahari
ke permukaan bumi iaitu melalui bahangan,
(c) Sistem terpencil iaitu sistem yang pengaliran, perolakan dan sinaran.
mempunyai sempadan tertutup yang
tidak membenarkan keluar atau masuk 1.iii Kedudukan Bumi dalam Sistem
jisim dan tenaga dengan persekitaran
fizikalnya. Sistem ini sukar terdapat Suria
di alam nyata tetapi biasanya hanya
terdapat melalui kajian dalam makmal. 1 Sistem suria terdapat di dalam galaksi bima
sakti yang terdiri daripada lapan planet
Persekitaran J utama dan bintang-bintang yang mengelilingi
fizikal
TT

JJ

T

Rajah i.three Sistem terpencil

2

matahari mengikut orbit yang berbeza pada kecil dan orbitnya yang tidak begitu jelas.
satah yang rata.
Planet bumi terletak pada kedudukan yang
two Planet paling hampir dengan matahari ialah ketiga daripada matahari dalam sistem
planet Utarid dan planet yang paling jauh suria. Ianya merupakan planet tunggal yang
mengandungi benda-benda hidup. Bumi
daripada matahari ialah planet Neptun. mempunyai satu satelit iaitu bulan yang
mengelilingi bumi.
Planet Pluto telah dikeluarkan daripada
sistem suria kerana saiznya yang terlalu

PENERBIT ILMU Jalur asteroid
BAKTI SDN. BHD.
Neptun Musytari
Uranus
Bumi Matahari

Zuhrah Utarid
Marikh

Zuhal

Rajah 1.4 Sistem suria

Bukti Bumi Berbentuk Sfera (e) Bumi berbentuk sfera dibuktikan juga
melalui pengambilan gambar dari
1 Bumi merupakan sebuah planet yang udara seperti gambar yang diambil
berbentuk sfera dan mempunyai paksi melalui satelit.
utara-selatan yang condong (23½°) pada
garis tepat satah kecondongan. Bukti bumi Rajah i.5 Pelayaran kapal di laut
berbentuk sfera dapat diperhatikan dan (f) Kejadian gerhana bulan di mana
dibuktikan melalui:
(a) Pelayaran sebuah kapal mengelilingi bayangan bentuk bumi akan kelihatan
dunia di mana pelayaran kapal tersebut melengkung di permukaan bulan.
bermula dan berakhir di tempat yang
sama yang membentuk satu bulatan.
(b) Dibuktikan dengan melihat kaki langit
yang melengkung di lautan dan dari
kawasan yang terbuka atau kawasan
tanah tinggi.
(c) Pelayaran sebuah kapal di lautan
menuju pelabuhan. Kapal yang menuju
ke pelabuhan didapati, struktur paling
tinggi kapal seperti serombong asap akan
kelihatan terlebih dahulu berbanding
bahagian badan kapal.
(d) Pemerhatian terhadap terbitnya
matahari di sebelah timur dan matahari
terbenam di sebelah barat.

3

Pergerakan Bumi Kesan Putaran Bumi di Atas Paksinya

1 Pergerakan bumi melibatkan putaran bumi i Kejadian siang dan malam. Putaran
bumi di atas paksinya yang condong
di atas paksinya dan peredaran bumi menyebabkan bahagian yang menghadap
matahari mengalami waktu siang manakala
mengelilingi matahari. bahagian yang membelakangi matahari
mengalami waktu malam. Satu putaran bumi
2 Putaran bumi di atas paksi mengambil masa mengambil masa selama 24 jam.

24 jam atau satu hari. Manakala peredaran two Kejadian pasang surut air laut. Putaran
bumi di atas paksinya turut menyebabkan
bumi mengelilingi matahari mengambil masa berlakunya kejadian pasang surut air laut
kerana perbezaan daya tarikan graviti bulan
365 1 hari atau satu tahun. dan matahari di sebarang titik di permukaan
PENERBIT ILMU4 bumi mengikut masa.
BAKTI SDN. BHD.
Putaran Bumi 3 Pembiasan angin lazim dan arus lautan.
Putaran bumi di atas paksinya menyebabkan
ane Planet bumi berputar di atas paksinya yang daya koriolis terbentuk yang disebabkan
pesongan aliran udara berlaku. Angin yang
condong ke arah timur. melintasi Hemisfera Utara akan terbias
ke kanan, manakala angin yang melintasi
ii Bumi berputar dari barat ke timur iaitu Hemisfera Selatan akan terbias ke kiri.

mengikut arah lawan jam. Ia akan memberi 4 Perbezaan waktu tempatan. Setiap kawasan
akan mengalami waktu tempatan yang
kesan kepada semua permukaan bumi berbeza iaitu mengikut kedudukan garisan
longitud tempat itu berada. Setiap garisan
kecuali bagi kedua-dua kawasan Kutub Utara longitud bernilai 15° bersamaan 1 jam dan
360° bersamaan 24 jam.
dan Kutub Selatan.

iii Antara kesan yang jelas iaitu menyebabkan

berlakunya pembiasan laluan aliran angin

dan udara, iaitu angin akan terbias ke arah

kanan di Hemsifera Utara dan angin akan

terbias ke arah kiri di Hemsifera Selatan.

Kesan biasan ini dipanggil sebagai kesan

koriolis. Paksi Putaran

Barat Kutub Utara

Peredaran Bumi

1 Peredaran bumi bermaksud bumi beredar

atau bergerak mengelilingi matahari

Timur mengikut orbitnya yang berbentuk elips

Kutub Selatan (bujur).
Rajah ane.vi Putaran bumi dari barat ke timur
2 Peredaran bumi mengelilingi matahari

mengambil tempoh masa selama 365 i
four

hari atau one tahun.

one Ekuinoks musim bunga
21 Mac

ii Solstis musim panas KU 4 Solstis musim sejuk
0° 22 Disember

21 Jun KU KS

23 Garisan Matahari Garisan °U KU
Sartan Jadi

KS KU KKSS
0°
Orbit Bumi

KS

KU = Kutub Utara 3 Ekuinoks musim luruh
KS = Kutu Selatan 23 September

Rajah 1.7 Kedudukan bumi semasa kejadian empat musim (Solstis dan Ekuinoks)

iv

Kesan Peredaran Bumi Mengelilingi kedudukan garis lintang. Garis lintang
Matahari yang bersudut tepat dengan matahari

1 Kejadian empat musim. Peredaran bumi akan mengalami waktu siang dan malam
mengelilingi matahari dan putaran bumi di atas
paksinya yang condong 23½º menyebabkan yang sama panjang manakala garis
berlakunya kejadian empat musim iaitu
musim bunga (21 Mac), musim panas lintang yang tidak bersudut tepat dengan
(21 Jun), musim luruh (23 September) dan
musim sejuk (22 Disember). matahari maka tempoh panjang waktu

2 Waktu siang dan malam yang tidak sama siang dan malamnya akan berbeza-beza.
(a) Peredaran bumi mengelilingi matahari dan
kecondongan paksinya menyebabkan three Kejadian gerhana matahari dan gerhana
berlakunya perbezaan ini terutama di bulan
negara-negara yang mengalami iklim (a) Gerhana matahari berlaku apabila bulan
empat musim. Keadaan ini jelas ketika berada di antara matahari dan bumi.
berlakunya kejadian solstis musim panas Cahaya matahari akan terlindung oleh
dan solstis musim sejuk.
(b) Perbezaan kepanjangan waktu siang bulan dan bayangan bulan akan jatuh
dan malam ini dipengaruhi oleh
di permukaan bumi yang menyebabkan

sebahagian bumi berada dalam
bayangan gelap atau penumbra.
Gerhana penuh matahari berlaku apabila

bumi berada sepenuhnya dalam
kawasan bayangan gelap iaitu umbra.
PENERBIT
ILMU UMBRAOrbit Bumi GpeerhnaunhsaeGbaehrhaagniaan Bumi
PENUMBRA BAKTI SDN. BHD. Bulan

Orbit Bulan

Matahari
Rajah 1.8 Gerhana matahari

5

(b) Gerhana bulan terjadi ketika bumi (b) Pada kejadian ekuinoks pula iaitu
berada di antara matahari dengan ekuinoks musim bunga dan ekuinoks
bulan. Cahaya matahari dihalang oleh
bumi menyebabkan gerhana bulan musim luruh di mana pancaran

berlaku. matahari berada tepat di atas garisan
Khatulistiwa.
4 Perubahan ketinggian dan kedudukan (c) Oleh itu, semasa berlaku solstis dan
matahari pada tengah hari. Peredaran bumi
mengelilingi matahari serta kecondongannya ekuinoks matahari berada paling

menyebabkan pancaran matahari pada hampir dengan garisan-garisan tersebut

tengah hari berbeza-beza mengikut garisan berbanding dengan kawasan-kawasan

latitud sepanjang tahun. Oleh itu, kedudukan lain.

matahari tengah hari berbeza mengikut musim v Keadaan Afelion dan Perihelion. Semasa
peredaran bumi di atas orbitnya, jarak bumi
semasa kejadian solstis dan ekuinoks.
(a) Pada kejadian solstis iaitu solstis yang paling jauh (152 juta km) daripada
matahari dikenali sebagai Afelion yang
musim panas di mana pancaran matahari berlaku pada 4 Julai. Sementara, kedudukan

berada tepat di atas garisan Sartan di bumi paling hampir (147 juta km) dengan
Hemisfera Utara dan pada solstis musim matahari dikenali sebagai Perihelion yang
berlaku pada iii Januari pada setiap tahun.
sejuk pancaran matahari berada di atas

garisan Jadi di Hemisfera Selatan.
PENERBIT ILMU
BAKTI SDN. BHD.MarikhZuhrah

Bumi Matahari Utarid

Orbit bumi

Paling jauh dari matahari Matahari Paling dekat dari matahari
-Afelion, 4 Julai Fokus bagi orbit bumi -Perihelion, 3 Januari
(152, 000, 000 km) (147, 000, 000 km)

Rajah ane.nine Kejadian afelion dan perihelion

Kejadian Ekuinoks dan Solstis pancaran matahari tengah hari berada tepat
Hemisfera Utara dan Hemisfera Selatan atau tegak di atas garisan Khatulistiwa pada
21 Mac dan 23 September.
i Hemisfera Utara bermula daripada garisan
Khatulistiwa (0°) hingga ke Kutub Utara Ciri-ciri yang Terdapat di Permukaan Bumi
(90°U). Kutub Utara merupakan sebahagian semasa Terjadinya Musim Ekuinoks
kecil daripada Hemisfera Utara.
1 Ekuinoks ialah waktu siang dan malam
2 Hemisfera Selatan bermula daripada adalah sama panjang di semua tempat
garisan Khatulistiwa (0°) hingga ke Kutub sama ada di Hemisfera Utara mahupun di
Selatan (xc°S). Kutub Selatan merupakan Hemisfera Selatan, iaitu 12 jam waktu siang
sebahagian kecil daripada Hemisfera Selatan. dan 12 jam waktu malam.

Ekuinoks 2 Pancaran matahari waktu tengah hari tepat
di atas garisan Khatulistiwa pada 21 Mac
Ekuinoks merujuk kepada waktu siang dan dan 23 September. Oleh itu, tenaga matahari
malam adalah sama panjang di Hemisfera Utara maksimum diterima di kawasan Khatulistiwa.
mahupun di Hemisfera Selatan. Kedudukan

vi

PENERBIT ILMU Latihan Stimulasi
BAKTI SDN. BHD.
1 Apakah yang dimaksudkan dengan sistem?

ii Berikan contoh komponen sistem bumi dalam persekitaran fizikal.
Komponen Sistem Bumi
dalam Persekitaran
Fizikal

11

Latihan Pengukuhan [3]
[half dozen]
Soalan Struktur
[6]
ane (a) Takrifkan maksud sistem suria.

KLON
STPM

(b) Huraikan tiga bukti bumi berbentuk sfera.

KLON
STPM

(c) Terangkan tiga kesan putaran bumi di atas paksinya.

PENERBIT ILMU
BAKTI SDN. BHD.Soalan Esei

2 (a) Huraikan tiga jenis sistem yang terdapat dalam sistem bumi. [6]

KLON
STPM

(b) Bincangkan komponen persekitaran fizikal bumi sebagai satu sistem yang kompleks. [eleven]

(c) Terangkan kepentingan komponen fizikal sistem bumi terhadap aktiviti manusia. [8]

12

Kertas Model STPM

BAHAGIAN A
[xl markah]

Jawab semua soalan.
ane (a) Apakah yang dimaksudkan dengan hakisan galur? [three]
PENERBIT ILMU
BAKTI SDN. BHD.
(b) Terangkan dua cara air sungai menghakis alurnya. [4]
(i) [4]
(ii) [4]

(c) Huraikan dua faktor yang mempengaruhi keberkesanan hakisan alur sungai.

(i)
(ii)

(d) Bagaimanakah sungai memendapkan bahan hakisan yang diangkutnya?

Jawab sama ada soalan ii atau soalan 3

2 (a) Terangkan enam ciri yang terdapat di permukaan bumi semasa terjadinya ekuinoks. [12]

(b) Bincangkan kesan kejadian ekuinoks musim bunga terhadap unsur cuaca dan iklim. [13]

3 (a) Huraikan kepentingan bentuk muka bumi yang terhasil akibat tindakan ombak kepada

aktiviti manusia. [12]

(b) “Faktor ombak amat mempengaruhi dalam pembentukan muka bumi pinggir pantai.”

Sejauh manakah benar pernyataan ini? [13]

125

BAHAGIAN B
[40 markah]

Jawab semua soalan.
four Rajah 1 menunjukkan Model Peralihan Demografi penduduk.

Tinggi KadarBAKTI SD pertumbuhanN. BpendudukHD.Tinggi

Kadar kelahiran dan kematian Tahap I Tahap Ii Tahap Tahap Iv
III

Rendah Rendah

Masa

Kadar kelahiran
Kadar kematian
Pertumbuhan penduduk

Rajah i: Peringkat-peringkat peralihan demografi penduduk

Berdasarkan model demografi di atas,
(a) Kenal pasti sebuah negara masa kini yang berada pada tahap 1 dan iii.

ILMU [2]

(b) Bezakan dua ciri demografi bagi negara-negara yang berada pada tahap 1 dengan tahap
four. [4]
PENERBIT
(c) Jelaskan tiga ciri sosioekonomi yang dimiliki oleh negara yang berada pada tahap 2. [half dozen]
(i)
(ii)
(3)

126

(d) Berdasarkan Model Peralihan Demografi penduduk dalam rajah 1, di tahap manakah

Malaysia berada? Berikan hujah anda. [three]

Jawab sama ada soalan five atau soalan half dozen
PENERBIT ILMU
BAKTI SDN. BHD. five (a) Bincangkan, pertumbuhan penduduk yang pesat telah menyebabkan berlaku kemerosotan

alam sekitar fizikal di sesebuah negara. [13]

(b) Pilih sebuah negara di Asia yang mengalami pertumbuhan penduduk yang pesat. Kemudian,

huraikan langkah-langkah yang boleh diambil untuk memperlahankan pertumbuhan

penduduk di negara yang anda pilih. [12]

half dozen (a) Bincangkan peranan bandar metropolis Kuala Lumpur dalam pembangunan sosioekonomi

negara Malaysia. [13]

(b) Huraikan enam kesan urbanisasi yang pesat terhadap alam sekitar fizikal bandar. [12]

127